Życiorys pisarza jest pełen zagadek.
Tadeusz Mostowicz (przydomek „Dołęga”, wzięty z rodowego herbu matki) pisarz, scenarzysta i dziennikarz, jeden z najpopularniejszych autorów książek w dwudziestoleciu międzywojennym urodził się 10 sierpnia 1898 w rodzinie ziemiańskiej w folwarku Okuniewo (obecnie Białoruś). Ojciec jego był zamożnym prawnikiem. Matka administrowała folwarkiem.
Dzieciństwo wspominał jako niezwykle szczęśliwy okres, w którym nie brakowało mu niczego, a marzenia spełniały się błyskawicznie.
W 1915 zdał maturę w rosyjskim gimnazjum w Wilnie, potem zaczął studiować na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie. Tam został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej.
W 1917 roku przerwał jednak naukę i prawdopodobnie przez Finlandię oraz Szwecję przybył do Warszawy, gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska. Był kawalerzystą, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
Postanowieniem traktatu pokojowego w Rydze w 1921 Okuniewo przypadło bolszewickiej Rosji. Zubożała z dnia na dzień rodzina Mostowiczów, przeżywając niebezpieczne przygody, ewakuowała się do Polski.
W 1922 Tadeusz zaczął pracować jako zecer w drukarni dziennika „Rzeczpospolita”. Skromna pensja nie wystarczyła mu na lepsze zakwaterowanie niż łóżko w wieloosobowym pokoju.
Dzięki protekcji wuja Zygmunta Rytla, profesora Politechniki Warszawskiej został zatrudniony w redakcji dziennika „Rzeczpospolita” jako korektor. Z czasem zaczął pisywać krótkie wiadomości, aż pewnego dnia los zdarzył, że jeden z jego redakcyjnych kolegów nie oddał na czas felietonu. Dołęga napisał w jego zastępstwie. Felieton się spodobał i autor zaczął pisać regularnie.
Podczas przewrotu majowego, opowiedział się przeciwko sanacji. Z pozycji weterana i ziemianina, bronił „honoru munduru”, oskarżał sanację o tolerancję dla lewicowego terroryzmu, upadku kultury, ogłupiania Polaków, szerzenia pornografii, przestępczości kryminalnej, o „chuligaństwo, nocne napady, masakry, morderstwa, denuncjacje i rugi, protekcje”. Jego zdaniem „sanacja wyobraża sobie państwo jako szereg agend do opanowania i kierowani, i to nie w myśl woli czy pragnień narodu […] a według mafijnego szablony zakonspirowanej hierarchii”.
Zjadliwe artykuły i felietony Mostowicza sprawiły, że mocno naraził się zwolennikom Piłsudskiego.
Piosenki biesiadne i weselne.
Posłuchaj fragmentu piosenki i odgadnij tytuł.
8 września 1927 został porwany i skatowany przez nieznanych sprawców. Wrzucony do glinianki w Jankach pewnie zakończyłby życie, gdyby nie uratował go przejeżdżający drogą chłop.
Rekonwalescencja 29-letniego Mostowicza trwała kwartał. Pisarz stracił słuch w jednym uchu, chorował na serce. Doznał psychicznego urazu.
Oficjalnie śledztwo zakończyło się umorzeniem, pomimo wielu poszlak, że napastnikami byli funkcjonariusze policji pod dowództwem por. Bolesława Kusińskiego. Podczas napadu sprawcy poruszali się samochodem Buick pułkownika Janusza Jagryma-Maleszewskiego, komendanta głównego Policji Państwowej.
W 1928 Mostowicz zrywa z dziennikarstwem i zajmuje się wyłącznie pracą literacką. Za jego pisarski debiut jest uznawana humoreska „Sen pani Tuńci”. W 1929 kończy pierwszą powieść.
W 1931 zaczął drukować w gazecie „ABC” najgłośniejszą swoją powieść, „Karierę Nikodema Dyzmy”. Fragmenty powieści zostały skonfiskowane. Interwencja cenzury spowodowała, że o Mostowiczu i jego powieści zaczęło być głośno. I tak z dnia na dzień, zrodziła się legenda pisarza. Kolejne powieści biły rekordy popularności.
Pracował codziennie i regularnie, wydawał po dwie powieści rocznie – w sumie napisał ich 16. Jeszcze niedawno przypisywano mu autorstwo 17.
Na podstawie jego prozy przez sześć lat zrealizowano osiem filmów.
Utrzymywał kontakty z popularnymi wówczas w środowisku literackim: Makuszyńskim, Ossendowskim, Gombrowiczem...
Mieszkał w luksusowym pałacyku. Jego dochody szacowano na 15 tysięcy zł miesięcznie, czyli dziesięć razy więcej niż wynosiła pensja premiera. Miał kucharza, lokaja i kierowcę. Jeździł białym dwunastocylindrowym Buickiem, tłumacząc, że „woli Buicka od pomnika”.
Ubierał się elegancko, otaczał pięknymi kobietami, ale zachowywał prywatność, lubił wyścigi konne i słodycze.
Mostowicz umiał się dzielić swym bogactwem. Chętnie obdarowywał przyjaciół, był filantropem, fundował stypendia. Szanował swoich czytelników: odpisywał na każdy list, a otrzymywał ich setki.
Na temat własnej twórczości zachował całkiem trzeźwe zdanie.
„Ja nie piszę, tylko zarabiam – tłumaczył. Gdy zarobię wystarczająco dużo i zbiję majątek, wezmę się do pisania czegoś wielkiego i prawdziwego. Myślę, że nastąpi to, gdy skończę pięćdziesiątkę”.
Słowa dotrzymał, tuż przed wybuchem wojny rozpoczął pracę nad trylogią historyczną o dziejach trzech Bolesławów: Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego. Prowadził dogłębne studia historyczne, zdążył już nawet ukończyć pierwszy tom. Rękopis niestety zaginął podczas wojny.
We wrześniu 1939 miał 41 lat i był niepełnosprawny – nie wiadomo, czy został zmobilizowany, czy poszedł do wojska na ochotnika. W stopniu kaprala-podchorążego znalazł się na froncie. Jego losów w trakcie kampanii wrześniowej nie udało się odtworzyć. Wiadomo tylko, że w dniu sowieckiej inwazji na Polskę znalazł się w Kutach na granicy z Rumunią. Kuty były nazywane Rzeczpospolitą Ormiańską.
20 września 1939 poległ śmiercią żołnierza, padł ofiarą Sowietów.
Pogrzeb przerodził się w wielką manifestację patriotyczną.Ciało pisarza włożono do metalowej trumny zalutowanej w taki sposób, by umożliwić najbliższej rodzinie we właściwym czasie przewiezienie zwłok w inne miejsce. Trumna została umieszczona w nowo zbudowanym i pustym jeszcze grobowcu należącym do znanej w okolicy ormiańskiej rodziny Ohanowiczów.
Powieści Dołęgi-Mostowicza po II wojnie były często atakowane przez krytykę, a o nim samym pisano rzeczy kłamliwe.Wszystkie jego utwory z wyjątkiem „Kariery Nikodema Dyzmy”, „Znachora” i „Profesora Wilczura” zostały w 1951 objęte zapisem cenzury w Polsce i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
Po 1956 wznowiono te, które uważano za „demaskujące sanacyjną Polskę”. Dopiero na przełomie lat 80. i 90. wydano wszystkie powieści Mostowicza. Zdobyły ogromną popularność także za sprawą kina, a później telewizji.
Władze PRL przez lata nie zgadzały się na sprowadzenie zwłok pisarza do Polski. Pozwolenie wydano dopiero podczas gierkowskiej odwilży, dzięki staraniom kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Jarosława Iwaszkiewicza. 24 listopada 1978 szczątki zostały złożone w katakumbach na warszawskich Powązkach.
Aforyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza
- Bądź przekonany: jeżeli o kimś mówisz źle, zawsze ci uwierzą.
- Chcąc serce pozyskać, trzeba całe serce okazać.
- Dla człowieka wartość ma tylko to, co ciężko zdobył.
- Dla wielu ludzi utrudnianie sobie życia stanowi jakiś ulubiony sport.
- Głupiego i tak nie nauczysz, a mądremu nauki nie trzeba.
- Każdy jest świnią na taki kaliber, na jaki go stać!
- Mężczyzna bez opieki jak ogród bez płotu.
- Młodość nie wierzy doświadczeniu starych.
- Na starość przychodzi tęsknota do ciepła.
- Należy w sobie szukać i praw, i busoli. I po prostu robić swoje.
- Nie dość jest postępować porządnie. Należy jeszcze postępować tak, by nie wyglądało to źle.
- Nie ma pierwszych i drugich miłości.
- Nie można dać ścisłej definicji szczęścia, bo w różnym wieku człowiek zupełnie różnie je pojmuje.
- Patrz, co robią inni, nie wstydź się zasięgnąć rady starszych i postaraj się wyzbyć żądania od siebie doskonałości.
- Przyczyna, dla której kobieta rozwodzi się, nigdy nie tkwi w jej mężu, lecz w tym przyszłym.
- Są trzy rzeczy wieczne – wieczne pióro, wieczna miłość i wieczna ondulacja – najtrwalszą z nich jest wieczne pióro.
- Tryb życia nie jest dziełem przypadku. Jest prostą konsekwencją natury danego człowieka.
- W grze miłości łatwiej wybaczyć zdradę niż wydanie na pośmiewisko.
- Warto być grzecznym nawet wtedy, kiedy się nie ma na to ochoty.
- Właściwie mężczyzna zaczyna się od trzydziestki.